Кесірткелердің көп түрі жерде жүретін болса, арасында бұтаға өрмейлейтіндері, құмға батып кететіндері де, жемтігін арбау, алдау арқылы құрыққа түсіретіндері де бар.

«Батбат» деп аталатын мына кесірткені «National Geographic Қазақстан» журналының фототілшісі «Алтынемел» ұлттық паркіндегі Айғайқұмда суретке түсіріп алған. Оның денесінің ұзындығы 20 см, ал салмағы 43 грамға дейін барады. Артқа қарай ширатылған құйрығы түбінен ұшына қарай жіңішке, әрі қара түсті болып келеді. Оның жон арқасы тұтастай ашық сұрғылт, бауыры ақшыл болса, алқымында қара жолақ болады. Бірінші нұсқада ол өзіне қауіп төнген сәтте тез арада «құмға сіңіп» кететіндіктен «батбат» деп аталып кетсе, екінші нұсқада оның терілі қатпарлары қатты керіліп, құлаққа ұқсап қалатындықтан «құлақты кесіртке» деп те аталады. Қауіп төнгенде кесірткелердің басым көпшілігі құйрығын үзіп, тастап, қаша жөнеледі. Бірақ көп кешікпей жаңадан құйрық пайда болып бұрыңғы қалпына келеді.

Кесіртке – жұмырбасты кесірткелер отрядына жатқызылады. Денесі қабыршақтанған ондай кесірткелер жер бетіндегі Антрактидан басқа барлық континетте мекендейді. Бұл жәндіктің 20 тұқымдасқа, 350 туысқа бірігетін 4 мыңнан астам түрі бар. Ал, Қазақстанда оның 6 тұқымдасы (жармасқы, ешкіемер, кесел, ұршықсап, жабысқақ, кәдімгі кесіртке) кең таралған.

Кесірткелер – ауыл шаруашылығына зиянды шыбын-шіркей, жәндіктермен қоректеніп, диһандарға зор пайдасын тигізеді. Алайда олардың арасында әсіресе малға аса қауіпті ауру түрлерін жұқтыратындары да бар. Жәндіктің бұл түрлі жыл өткен сайын азайып бара жатуына байланысты Халықаралық табиғатты қорғау одағы мен Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.

Фото: Ерболат Шадрахов, Екпін Хасенжан